„Fasadowe, polityczne, zmanipulowane”. Organizacje pozarządowe o referendum

Sejm zdecydował, że proponowane przez rząd referendum odbędzie się 15 października, w dniu wyborów parlamentarnych. Organizacje pozarządowe wzywają do bojkotu: „Mamy do czynienia nie z referendum, a instytucją fasadową, która zamiast rozstrzygnięcia sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, ma jedynie cel polityczny”.

„Motywowane politycznie, przeprowadzone na nierównych zasadach, oparte na nieprawdziwych informacjach i manipulacji referendum nie może decydować o rzeczywistości, w której żyjemy” – czytamy we wspólnym stanowisku wydanym przez 42 organizacje pozarządowe zajmujące się m.in. prawami człowieka.

W czwartek Sejm podjął uchwałę o zarządzeniu zaproponowanego przez rząd referendum i wyznaczył jego termin na 15 października, a więc w dniu wyborów do parlamentu.

Krótka historia referendum

Przypomnijmy: początkowo referendum miało dotyczyć propozycji wprowadzenia mechanizmu relokacji nielegalnych imigrantów w krajach Unii Europejskiej. W czerwcu Sejm debatował nad uchwałą na ten temat i wtedy Jarosław Kaczyński zapowiedział: – Ta sprawa musi być przedmiotem referendum. I my to referendum zorganizujemy, pamiętajcie o tym.

W lipcu Sejm znowelizował ustawę o referendum ogólnokrajowym tak, by można je było przeprowadzić w dniu wyborów.

W miarę rozwoju „prekampanii” wyborczej pojawiały się kolejne tematy. Na początku sierpnia Prawo i Sprawiedliwość zaczęło publikować spoty, w których prominentni przedstawiciele partii i rządu, na czele z prezesem PiS, zaprezentowali cztery referendalne pytania.

W czwartek 17 sierpnia, na trwającym właśnie posiedzeniu, Sejm bezwzględną większością głosów przyjął ich ostateczną wersję. Głosujący 15 października dostaną więc trzy karty do głosowania: do Sejmu, Senatu i z pytaniami referendalnymi.

Pytania referendalne:
1. Czy popierasz wyprzedaż majątku państwowego podmiotom zagranicznym, prowadzącą do utraty kontroli Polek i Polaków nad strategicznymi sektorami gospodarki?
2. Czy popierasz podniesienie wieku emerytalnego, w tym przywrócenie podwyższonego do 67 lat wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn?
3. Czy popierasz likwidację bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi?
4. Czy popierasz przyjęcie tysięcy nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, zgodnie z przymusowym mechanizmem relokacji narzucanym przez biurokrację europejską?

„Pytania są porażające”

Właśnie treść pytań budzi najwięcej kontrowersji, nie tylko wśród partii opozycyjnych. – Pytania są porażające, ich poziom jest taki, że wstydziłbym się głosować w tym referendum – mówił TVN24 Wojciech Hermeliński, były przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej.

Swoje stanowisko w tej sprawie ogłosiły też 42 organizacje pozarządowe. „Nasz sprzeciw wynika z poważnych obaw co do uczciwości, legalności i konsekwencji referendum przeprowadzonego w takich warunkach i okolicznościach” – czytamy we wspólnym dokumencie opublikowanym przed głosowaniem Sejmu.

– Treść zadanych pytań świadczy o tym, że w tym referendum nie chodzi o zdanie Polaków na ważne sprawy wymagające rozstrzygnięcia, tylko o mobilizację wyborców partii rządzącej – tłumaczy Krzysztof Jakubowski, prezes Fundacji Wolności, jednego z sygnatariuszy dokumentu (Fundacja Wolności jest Wydawną Gazety Jawny Lublin i portalu jawnylublin,pl).

Autorzy sprzeciwiają się m.in. pomysłowi, by na drodze referendum rozstrzygać kwestie praw człowieka, a do tych należą prawa migrantów i uchodźców. Zwracają też uwagę na brak możliwości transparentnego rozgraniczenia środków przeznaczonych na wybory i referendum. „Równolegle prowadzenie kampanii wyborczej i kampanii referendalnej może prowadzić do nadużyć oraz wpłynąć na realizację zasady równości w procesie wyborczym” – podkreślają.

„Wzywamy do wyrażenia sprzeciwu wobec takiej polityki państwa i niewzięcia udziału w referendum planowanym na 15 października br.” – apelują organizacje pozarządowe.

Stanowisko organizacji społecznych w sprawie referendum ogólnokrajowego planowanego na dzień 15 października 2023 r.

Jako organizacje działające na rzecz praw człowieka i wspierające rozwój społeczeństwa obywatelskiego wyrażamy stanowczy sprzeciw wobec referendum, które ma być przeprowadzone razem z wyborami parlamentarnymi w dniu 15 października bieżącego roku.

Nasz sprzeciw wynika z poważnych obaw co do uczciwości, legalności i konsekwencji referendum przeprowadzonego w takich warunkach i okolicznościach.

Brak prawa do informacji

Sposób informowania o kwestiach, które mają być rozstrzygnięte w drodze referendum 15 października br., uniemożliwia zapewnienie obywatelom i obywatelkom prawa do informacji.

Pytania referendum w połączeniu ze spotami objaśniającymi są sformułowane w sposób zawierający tezę i sugerujący wprost sposób „prawidłowego” głosowania.

Spoty informacyjne zawierają nieprawdziwe, uproszczone informacje, stosują retoryczne i emocjonalne manipulacje i w sposób zamierzony budują w odbiorcy poczucie zagrożenia.

Fasadowość referendum

Ustawa o referendum ogólnokrajowym z 14 marca 2003 r., określając istotę referendum, daje obywatelom prawo „wyrażenia swojej woli co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy poddanej pod referendum” (art. 2.1 w/w ustawy).

Wiążący wynik głosowania referendum oznacza powstanie prawnego obowiązku realizacji jego rozstrzygnięcia przez organy władzy.

Nieprecyzyjny i ogólny charakter czterech wskazanych pytań referendalnych nie tylko nie pozwoli na uwzględnienie pełnego kontekstu i konsekwencji takiej decyzji, ale również uniemożliwi realizację rozstrzygnięcia referendalnego.

Gdy dodamy do tego fakt, że pytania referendalne w większości dotyczą akceptacji istniejącej polityki rządzących, mamy do czynienia nie z referendum, a instytucją fasadową, która zamiast rozstrzygnięcia sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, ma jedynie cel polityczny.

Brak transparentności

Organizacja referendum ogólnokrajowego w dniu wyborów parlamentarnych wpływa negatywnie na transparentność procesu wyborczego i uczciwość kampanii wyborczej. Partia rządząca dysponuje niewspółmiernie wysokimi środkami na kampanię, w praktyce niemożliwe będzie rozgraniczenie wydatków ponoszonych na kampanię wyborczą i kampanię referendalną.

Równolegle prowadzenie kampanii wyborczej i kampanii referendalnej może prowadzić do nadużyć oraz wpłynąć na realizację zasady równości w procesie wyborczym.

Rozstrzyganie o prawach uchodźców i migrantów w drodze referendum

Zgodnie z art. 125 Konstytucji RP referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone „w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa”, a jego wynik jest wiążący, jeśli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania.

Prawa człowieka, w tym prawa migrantów i uchodźców, to fundamentalne i niezbywalne prawa każdej jednostki, a ich ochrona nie powinna być pozostawiona do rozstrzygnięcia w politycznie motywowanym, populistycznym referendum.

Decyzje dotyczące praw człowieka, w tym migrantów, powinny być podejmowane w oparciu o międzynarodowe standardy prawne, wiedzę ekspercką oraz dialog społeczny, a nie przez wynik jednorazowego głosowania.

Spoty objaśniające do pytań o rzekomej „przymusowej” relokacji uchodźców oraz o likwidacji bariery na granicy z Białorusią zawierają szereg nieprawdziwych informacji i przedstawiają uproszczony, fałszywy obraz rzeczywistości, w której należy się bać osób, które w Polsce szukają schronienia. Stosowanie dyskryminującego, błędnego pod względem prawnym i opresyjnego wobec uchodźców i migrantów języka uniemożliwia rzetelną i opartą na szacunku debatę.

Celem referendów jest wzmocnienie demokracji. Demokracja to jednak nie tylko możliwość wpływania na decyzje państwa, ale także rządy prawa i zapewnienie wszystkim członkom i członkiniom społeczeństwa przysługujących im praw. Grupy mniejszościowe i marginalizowane są szczególnie zagrożone decyzjami podejmowanymi w drodze referendum, ponieważ z natury rzeczy referendum dotyczy woli większości. Ponieważ istotą demokracji jest ochrona mniejszości przed rządami większości i zapewnienie ochrony ich praw niezależnie od tego, na ile uznawane i cenione są w społeczeństwie, prawa człowieka powinny zostać wyłączone z grupy tematów, które można poddać pod referendum.

Nieuczciwość procesu referendalnego

Przeprowadzenie referendum, w tym poruszenie tematu uchodźców i polityki migracyjnej będących przedmiotem silnej polaryzacji w społeczeństwie, w sytuacji gdy partia rządząca dysponuje nieograniczonymi możliwościami propagandy i kształtowania debaty w mediach publicznych, nie daje przestrzeni do rzeczywistej i pogłębionej dyskusji.

Polityka migracyjna jest złożonym zagadnieniem, które wymaga wielowymiarowych rozwiązań opartych na współpracy międzynarodowej, jej fundamentem powinno być poszanowanie godności ludzkiej i ochrona praw człowieka. Jej założenia nie powinny być przedmiotem politycznej gry ani stanowić narzędzia do zdobywania poparcia wyborczego.

Organizacja referendum dotyczącego migracji w dniu wyborów parlamentarnych wprowadza politykę migracyjną w sferę emocji i nierzetelnych komunikatów. To z kolei niesie za sobą niebezpieczeństwo antagonizowania ludzi, wzrostu nastrojów nienawiści oraz przemocy.

W tym czasie szczególnie potrzebna jest rozmowa o migracjach, która będzie oparta na wiedzy, faktach i rozumieniu zachodzących zjawisk oraz skoncentrowana na długofalowym interesie państwa i społeczeństwa polskiego.

Nasz sprzeciw

Motywowane politycznie, przeprowadzone na nierównych zasadach, oparte na nieprawdziwych informacjach i manipulacji referendum nie może decydować o rzeczywistości, w której żyjemy. Wzywamy do wyrażenia sprzeciwu wobec takiej polityki państwa i niewzięcia udziału w referendum planowanym na 15 października br.

Podpisane organizacje:

Stowarzyszenie Amnesty International
Instytut Spraw Publicznych
Akcja Demokracja
Fundacja Kongres Obywatelskich Ruchów Demokratycznych „KORD”
Fundacja Widzialne
Komitet Obrony Demokracji
Stowarzyszenie Inicjatywa Obywatelska Pro Civium
Inicjatywa „Nasz Rzecznik”
Stowarzyszenie BoMiasto
Fundacja Wolne Sądy
Fundacja Instytut Spraw Społecznych
Fundacja Centrum Pozytywnych Zmian
Stowarzyszenie „HaKoach”
Fundacja OFF school
Fundacja Centrum im. prof. Bronisława Geremka
Stowarzyszenie Nomada
Inicjatywa Wiosna bez Barier
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet
Federacja Znaki Równości
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
Fundacja Wolności
Inicjatywa obywatelska „Chcemy całego życia!”
Fundacja Centrum Badań Migracyjnych / Migrant Info Point
Fundacja Centrum Praw Kobiet
Konsorcjum Migracyjne
Sieć Obywatelska Watchdog Polska
Fundacja Polskie Forum Migracyjne
Fundacja Miasto Obywatelskie Lubartów
Fundacja Autism Team
Klub Świadomej Młodzieży Fundacji Autism Team
Fundacja Lasy i Obywatele
Obserwatorium Wyborcze
Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii
Stowarzyszenie „Jesteśmy Razem”
Fundacja „Pro Aperte”
Klub Świadomej Młodzieży Fundacji „Pro Aperte”
My, Rodzice – stowarzyszenie matek, ojców i sojuszników osób LGBTQIA
Stowarzyszenie Fabryka Równości
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
Fundacja Instytut na rzecz Państwa Prawa
Stowarzyszenie Homo Faber