Oddłużenie najemców bez korzyści dla budżetu miasta*

Ocena realizacji programu oddłużeniowego w Lublinie

W 2017 roku w Lublinie zaczął obowiązywać tzw. program oddłużeniowy (W dniu 26 czerwca 2017 roku Rada Miasta Lublin podjęła uchwałę Nr 768/XXXI/2017 w sprawie przyjęcia „Programu restrukturyzacji zadłużenia użytkowników lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Lublin obowiązującego w latach 2017-2022”, Dz. Urz. Woj. Lub. 2017.3087). Przez kilka miesięcy apelowaliśmy o wprowadzenie go, kierując konkretne propozycje. Obecny kształt programu zupełnie odbiega od naszych postulatów. Sprawdzamy jakie są rezultaty programu po 3 latach od jego wdrożenia.

Program będzie obowiązywał do 31 grudnia 2022 roku. Założeniami programu są w szczególności:

a) zwiększenie wpływów z tytułu zaległych opłat za korzystanie z lokali mieszkalnych oraz

b) utrwalenie zasady terminowości wnoszenia bieżących opłat za korzystanie z lokali mieszkalnych wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Lublin. Do programu mogły przystąpić osoby, które:

• na dzień 30 czerwca 2016 roku posiadały zadłużenie,
• w terminie do 6 miesięcy od dnia wejścia w życie programu złożyły wniosek o umorzenie zadłużenia z tytułu użytkowania lokalu, w którym uznają zadłużenie,
• podpisały porozumienie w sprawie restrukturyzacji zadłużenia.

Jakie są efekty programu w 2020 roku?

Ogółem, w okresie przyjmowania zgłoszeń, złożono 554 wnioski, z tego zawarto 410 porozumień obejmujących restrukturyzację zadłużenia w łącznej kwocie 13.295.470,52 zł. Według tych porozumień:

• do kasy miasta powinno trafić 5.266.281,84 zł,
• umorzona zostanie łączna kwota 8.029.188,68 zł.

Do 31 grudnia 2019 r. rozwiązano kolejne 89 porozumień opiewających na łączną kwotę 2.864.048,08 zł (z tego do zapłaty przewidywano 1.300.176,44 zł). Ok. 59% osób było w stanie spłacić zadeklarowane raty. Pozostałe osoby wycofały się z porozumień. To zmieniło, przewidywane dwa lata wcześniej, wpływy:

Zaktualizowana kwota powinna trafić na konto Zarządu Nieruchomości Komunalnych
do 30 września 2022 r. Jest to założenie maksymalnie optymistyczne. Już teraz wyraźnie widać, że część osób nie jest w stanie udźwignąć kryteriów programu. Zakładamy, że kolejne osoby „wypadną” z niego, tak jak w latach 2017-2019.

Przyjmijmy jednak wersję maksymalnie optymistyczną. Zakładając, że stan na koniec czerwca 2019 r. się utrzyma, w ciągu 5 lat dodatkowe wpływy z tytułu spłat zadłużenia wyniosą średnio ok. 790 tys. zł rocznie. Jest to oczywiście zauważalna kwota. Nawet w tej wersji nie można jednak przyjąć, że program jest sukcesem. Uznajmy to za mały krok w kierunku redukcji horrendalnie wysokiej kwoty zadłużenia czynszowego w mieszkaniach komunalnych. Zaległości z tytułu opłat czynszowych i świadczeń dotyczących lokali mieszkalnych (wg stanu na 31.12.2019 r.), po raz pierwszy od wielu lat, zmniejszyły się i wynoszą 206.500.006,13 zł, w tym:

• zaległość główna – 107.150.503,18 zł,
• zaległości odsetkowe – 94.847.942,10 zł,
• koszty postępowań sądowych i komorniczych – 4.501.560,85 zł.

Odsetki i koszty postępowań sądowych inicjowanych przez urzędników, co warto zauważyć, to prawie połowa kwoty zadłużenia, którą straszą nas nagłówki w gazetach jak i ZNK. Wysiłek działań urzędników skierowany jest na ściganie za zadłużenia czynszowe ok. 1 800 osób, które mieszkania komunalne już opuściły. Spojrzenie na zadłużenie jako wyzwanie egzekucyjne doprowadziło nas tylko w zaułek. Czas uświadomić sobie, że zadłużenie czynszowe w mieszkaniach komunalnych to przede wszystkim skomplikowany i wrażliwy problem społeczny, wymagający podejmowania różnorodnych środków. Problemem dotyka aż 6 085 gospodarstw domowych – 68% wszystkich mieszkań komunalnych w Lublinie (48% aktualnych najemców)! Liczba lokali mieszkalnych na dzień 31 grudni 2019 r. wynosi 8 926, zaś opóźnienia w płatnościach dotyczą 6 085 lokali, z tego: 4 270 dotyczy obecnych najemców, 1 815 to zadłużenie po poprzednich lokatorach.

Czy program zwiększył przychody z tytułu najmu lokali mieszkalnych?

Przychody w poszczególnych latach obowiązywania Programu wynosiły:

Z powyższego wynika, że nie ma prostego związku pomiędzy zmniejszonym zadłużeniem (wykazanym wyżej) i oczekiwanymi zwiększonymi przychodami po wdrożeniu Programu! Przychody z wynajmu lokali mieszkalnych nie rosną, a powinny. Zmniejszenie zadłużenia wydaje się jednak zjawiskiem przejściowym. Ocena ostateczna będzie możliwa po prezentacji danych na koniec 2020 r. Zmniejszenie kwoty zadłużenia wynika nie tyle z ze zwiększonej ściągalności opłat, co z ich urealniania. Wyjaśnia to analiza poziomu umorzenia zaległości czynszowych, odsetek oraz kosztów komorniczych i sądowych. W 2017 r. umorzenia te wynosiły ponad 4,8 mln. zł, w 2018 r. ponad 5,5 mln. zł. a w 2019 r. aż 21,3 mln. zł.

Powyższe analizy prowadzą do następujących wniosków:

1. zadłużenie całkowite zmniejszyło się o 4,9% w stosunku do 2018 roku,¹
2. przychody z tytułu najmu lokali mieszkalnych nie zwiększyły się w poszczególnych latach,
3. poziom umorzenia zadłużenia w 2019 roku był zdecydowanie wyższy niż w 2017 i w 2018 roku.

Program oddłużeniowy w obecnej formie nie zmniejszył znacząco zadłużenia ani nie spowodował tendencji wzrostowej wpłat czynszowych. Natomiast umorzenia należności z tytułu czynszów faktycznie wpływają na wysokość całkowitego zadłużenia w mieszkaniach komunalnych.

1 Na koniec 2018 r. zadłużenie w mieszkaniach komunalnych w Lublinie wynosiło 217 123 872 zł.

*Autorem opracowania jest Lubelska Akcja Lokatorska. Tytuł od redakcji